۱-۱-۱-۱ مهارتهای موردنیاز یادگیرنده الکترونیکی
یادگیرنده منابع غنی اطلاعاتی را می‌شناسد و آنها را ارج می‌نهد به خوبی می‌داند که چه می‌خواهد و به دنبال چه چیزی است، متفکری نقاد، تحلیل‌گر و گزینش‌گر اطلاعات است، از فنون و ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای مرور اطلاعات و داده‌ها از منابع گوناگون استفاده می‌کند. داده‌ها و اطلاعات را تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی می‌کند و آنها را به شکل اطلاعات و دانش مفید و قابل استفاده ارائه می‌دهد. او به مثابه تولید کنندۀ دانش، با بهره گرفتن از منابع و فناوریهای نو، اعتماد به نفس، صلاحیت، راهبردهای مدیریت اطلاعات و مهارتهای فنی لازم را کسب می‌کند تا بتواند در زندگی روزمره و در محیط کار خود ابزارهای فناورانه و ارتباط جمعی را با موفقیت راه‌اندازی کند و مورد استفاده قرار دهد(خسروری،۱۳۸۶).
برای اینکه یادگیرندگان برای جزئیات درس آماده شوند، باید فعالیت‌های پیش از یادگیری متنوعی تدارک دیده شود تا یادگیرنده را برانگیزاند و او را برای یادگیری الکترونیکی آماده کند .دلیل منطقی فراهم شود تا یادگیرندگان از اهمیت و مفید بودن درس الکترونیکی مطلع شوند. برای کمک به یادگیری جزئیات درس و به منظور نشان دادن ساختار شناختی موجود، باید ترکیب و یکپارچگی جزئیات درس الکترونیکی و فعال سازی ساختارهای موجود فراگیرندگان فراهم شود. یادگیرندگان باید از پیامدها و نتایج یادگیری درس مطلع شده باشند به گونه‌ای که بدانند چه انتظارات و توقعاتی از آنان می‌رود و بتوانند پیش بینی کنند چه موقع به نتایج نهایی درس رسیده‌اند. پیش سازمان دهنده‌ای باید آماده شده باشد تا ساختاری را برای سازمان دادن جزئیات درس الکترونیکی ایجاد کند یا میان آنچه یادگیرندگان از قبل می‌دانسته‌اند و آنچه را که در حال حاضر یاد می‌گیرند، ارتباط برقرار کند (اندرسون و الومی،۵۲:۱۳۸۵).
دانشجوی مجازی تحت عنوان شخصیت الکترونیکی باید دارای توانایی های معینی چون توانایی تبادل نظر درون گروه به منظور تدوین پاسخ‌ها، حفظ مسائل محرمانه و رازداری در فرایند ارتباط، ابراز هیجانات به شکل نوشتاری به شخصی که با او همکاری داشته و شخصی‌سازی ارتباطات در فرایند آموزش درون شبکه‌ای باشد. همکاری یکی از مشخصات بارز گروه های یادگیری در آموزش درون شبکه ای است. همکاری فرایندی است که به دانشجویان کمک می‌کند از طریق وجود اهداف، کشف و فرایند مفهوم پردازی مشترک به سطوح عمیق‌تری از تولید دانش دست یابند. دانشجوی مجازی باید انعطاف‌پذیر باشد و تجارب و عقاید جدید را با آغوش باز بپذیرد. در کلاس درون شبکه‌ای، دانش و معرفت از طریق مشارکت دو گروه یادگیری مربی و دانشجو به وجود می‌آید(اصنافی و حمیدی،۱۳۸۴).
طبق نظر سنچز از جمله عواملی که بر دانشجویان در یادگیری الکترونیکی مؤثر است می‌توان؛ نگرش، سهولت استفاده و هدف استفاده از وب را مهم دانست(فرانکو،لوپزو ولیکا،۲۰۰۹). بنابراین برخی از دانشگاه‌ها یا موسسه‌های ارائه کننده آموزش مجازی با توجه به ویژگیهای محیط‌های مجازی و برای کمک به یادگیرندگان مهارتهای مورد نیاز یادگیرندگان را فهرست می‌کنند.
محیط الکترونیکی از ابزارها، امکانات و نرم افزارهای گوناگونی تشکیل شده است. طراحان و برنامه‌ریزان درسی با به کارگیری این ابزارها و نرم افزارها می‌توانند مطالب و مفاهیم آموزشی را به صورت چند رسانه ای تهیه کنند و با پیوندگذاری‌های گوناگون مطالب مرتبط با موضوع درس را در دسترس یادگیرندگان قرار دهند. با توسعه دسترسی به رایانه‌ها و اینترنت فرصتهای جدیدی برای یادگیری به وجود آمده است. این فن‌آوری‌ها به مدرسان در کلاس درس و طراحان، تهیه‌کنندگان و مجریان انواع آموزش‌های رسمی و غیررسمی در سطوح مختلف امکان می‌دهد تا با به کارگیری امکانات چند رسانه‌ای، تعاملی و شخصی‌سازی محیط یادگیری غنی و اثربخشی برای یادگیرندگان فراهم سازند(سراجی و عطاران،۵۶:۱۳۸۹).
درخصوص مهارت های مورد نیاز دانشجو در محیط مجازی می‌توان ویژگیهای زیر را برای این محیط در نظر گرفت:
- محیط یادگیری مجازی از فناوریها، ابزارها و نرم افزارهای گوناگون شکل می‌گیرد؛ این محیط از ابزارهایی مانند رایانه، اینترنت و نرم افزارهای صوتی، متنی و گرافیکی و سیستم عامل تشکیل شده است.
- انتقال اطلاعات و تعامل میان افراد در محیط یادگیری مجازی از طریق ابزارها و نرم افزارهای گوناگون انجام می‌شود.
- در محیط یادگیری مجازی، امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی گوناگون برای دانشجو وجود دارد؛ در این محیط دانشجو به منابع متنی، صوتی و تصویری متنوعی مانند کتابخانه‌های دیجیتال، گالری‌های تصاویر و فایل‌های صوتی دسترسی دارد و می‌تواند آنها را دستکاری و شخصی‌سازی کند.
- در محیط یادگیری مجازی، امکان رویارویی با نظرهای گوناگون در تالارها، وبلاگ‌ها و ویکی‌ها برای دانشجو وجود دارد؛ در این محیط ، نظرها و دیدگاه‌هایی مختلف در زمینه موضوع‌های گوناگون در تالارها، وبلاگ‌ها، ویکی‌ها و شبکه‌های اجتماعی ارائه می‌شود.
- در محیط یادگیری مجازی، امکان ارتباط هم زمان و ناهم زمان با افراد و منابع گوناگون برای دانشجو وجود دارد. دانشجو در زمان دلخواه به برخی از عناصر برنامه درسی مجازی مانند؛ محتوای درس، انجام فعالیت‌های یادگیری و مطالعه منابع مختلف دسترسی دارد.
- محتواهای آموزشی در محیط یادگیری مجازی به صورت خودآموز، چند رسانه‌ای و ابررسانه ای طراحی و تولید می‌شوند.
- در محیط یادگیری مجازی، دانشجو با انتخاب‌هایی متنوع مانند؛ انتخاب زمان مطالعه، انتخاب قالب‌های متنی، صوتی، تصویری یا ترکیبی ازآنها، انتخاب نحوه استفاده از امکان‌های پشتیبانی و حتی انتخاب شیوه انجام تکالیف درسی روبرو است.
- در محیط یادگیری مجازی تعامل میان یادگیرنده و یاددهنده به صورت غیر حضوری انجام می‌شود. در محیط حضوری، تعامل میان افراد از فاصله نزدیک و از طریق علائم کلامی و غیرکلامی انجام می‌شود ولی در محیط مجازی، هم زمان یاددهنده و یادگیرنده از فاصله دور با بهره گرفتن از علائم کلامی و غیرکلامی در شرایطی خاص با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند(سراجی،۱۳۹۲).
با توجه به مباحث گفته شده یادگیرنده برای شرکت در دوره‌های مجازی به مجموعه‌ای از مهارت‌ها نیاز دارد که از جمله آن ها می‌توان به مهارت به کارگیری رایانه، مهارت در به کارگیری ابزارهای اینترنتی و سامانه‌های مدیریت یادگیری، تجربه‌های اولیه، مدیریت زمان، مهارتهای زبانی، مهارتهای نوشتاری، مهارت حل مساله، مهارت تفکر انتقادی، مهارت پرسشگری، مهارت به کارگیری شیوه‌های مطالعه و یادگیری، مهارت فراشناختی، مهارت خودرهیابی، مسئولیت‌پذیری ، خودارزیابی، مهارت برقراری ارتباط همزمان و ناهمزمان اشاره کرد.
۱-۱-۱-۱-۱ مهارت به کارگیری رایانه
در محیط یادگیری الکترونیکی یادگیرنده برای دسترسی به محتوای آموزشی، انجام فعالیت‌های یادگیری، شرکت در بحث‌های همزمان و ناهمزمان به ابزارها و نرم‌افزارهای گوناگون مانند؛ رایانه، اسکنر، چابگر، بلندگو، نرم‌افزارهای گرافیکی، متنی و صوتی نیاز دارد و باید علاوه بر دسترسی به این ابزارها، مهارتهای کار با آنها را داشته باشد. برای نمونه یکی از مهارتهای مورد نیاز برای کار با این ابزارها مهارت استفاده از صفحه کلید است.
۱-۱-۱-۱-۲ مهارت در به کارگیری ابزارهای اینترنتی و سامانه‌های مدیریت یادگیری ا ها
یادگیرنده در محیط یادگیری الکترونیکی علاوه برمهارت در کاربرد رایانه، برای جستجو در منابع، برقراری ارتباط با دیگران، نشر ایده‌ها و تولید محتوا به برخی از ابزارها و نرم افزارهای اینترنتی نیاز دارد و بایستی مهارت به کارگیری آنها را داشته باشد. یادگیرندگانی که از مهارتهای پیشرفته برخوردار هستند، در محیط یادگیری الکترونیکی بهتر منابع یادگیری را جستجو و مطالعه می‌کنند و کارآیی بیشتری دارند(سراجی و عطاران،۳۲۲:۱۳۹۰).
۱-۱-۱-۱-۳ مهارت در به کارگیری تجارب اولیه
در یادگیری الکترونیکی با توجه به مراحلی که پشت سر گذاشته می‌شوند یادگیرنده به کمک مدرس اطمینان حاصل می‌کند که چطور از منابع موجود استفاده کند. این امر باعث می‌شود که اعتماد به نفس لازم را به دست بیاورد و به محیط جدید عادت کند. یادگیرنده با سایر یادگیرندگان و مدرس ارتباط برقرار می‌کند و از پست الکترونیک، اتاق گفتگو استفاده می‌کند. برقراری ارتباط بیشتر با دیگران باعث اعتماد به نفس بیشتری در یادگیرنده خواهد شد. یادگیرنده از طریق پرسیدن سؤال، بررسی محتوا، تأمل بر مواد درسی و بررسی پاسخ‌ها شناخت بیشتری از موضوع، محیط، مدرس و سایر هم دوره‌ای‌های خود به دست می‌آورد.
۱-۱-۱-۱-۴ مدیریت زمان
یکی از مزایای یادگیری الکترونیکی آزادی عمل در انتخاب زمان دلخواه است که در آن زمان یادگیری یادگیرنده انتخاب می‌شود. در دوره‌های سنتی یک برگه حاوی برنامه دوره‌هایی که باید در آن ها شرکت کرد و تکالیفی که باید انجام دهند در اختیار یادگیرنده قرار می‌گیرد. در این دوره طول زمان درس خواندن را یادگیرنده خود تعیین می‌کند. در این دوره‌ها یادگیرنده ساختار دوره را مدنظر قرار می‌دهد و اهداف و برنامه زمان‌بندی خود را بررسی می‌کند(کلارک،۱۴۹:۱۳۹۱). بر اساس مدیریت زمان، توصیه در هر زمینه‌ای مبتنی بر اهداف صورت می‌پذیرد. به محض این که اهداف و اولویت‌ها مشخص گردیدند، زمان مورد نیاز برای آنها تخصیص می‌یابد. از این طریق می‌توان برای شرکت دانشجویان مجازی در آموزش برنامه‌ریزی کرده و از ایجاد اضطراب در آنها ممانعت به عمل آورد(پالوف و پرات،۱۳۸:۱۳۸۴).
۱-۱-۱-۱-۵ مهارتهای زبانی
مهارتهای زبانی شامل شنیدن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن می‌شود. آشنایی یادگیرنده با زبان‌های خارجی، خصوصاً زبان محیط الکترونیکی یادگیری و زبانی که منابع درسی و کمکی در فرایند یادگیری دارای اهمیت است حائز اهمیت می‌باشد. یادگیرنده به عنوان یک کاربر باید بتواند با محیط الکترونیکی کلاس مجازی و امکانات وابسته به آن ارتباط مؤثر برقرار کند و این جز با تسلط کامل به زبان محیط ارتباط و نرم افزار دوره امکان‌پذیر نیست. استفاده از منابع الکترونیکی کتابخانۀ مجازی نیز مستلزم آشنایی با زبان اینگونه منابع است. اگر زبان محیط یادگیری با زبان منابع متفاوت باشد، لازم است یادگیرنده در حد نیاز با آن زبان نیز آشنایی داشته باشد.
۱-۱-۱-۱-۶ مهارتهای نوشتاری
نوشتن محصول یا فرایند ارتباط عنوان و موضوع، هدف خواننده است. همۀ این عناصر در شکل‌گیری نوشته تأثیر می‌گذارند. قدم نخست برای نوشتن تعیین موضوع، هدف و خوانندۀ مطالب است. در قدم بعدی گردآوری اطلاعات و سازماندهی آنها و سپس ارائه نخستین پیش نویس و تجدیدنظر در آن تا حصول به نتیجۀ مطلوب است. یادگیرنده باید بتواند از طریق نوشتن در محیط الکترونیکی با دیگران ارتباط برقرار نموده و به تعامل بپردازد. توانایی خلاصه کردن، بیان عقاید و نظرات در قالب واژه‌های مناسب، سازماندهی متن به بخشها، پارگرافها و جملات مناسب از جمله مهارتهای نوشتن است(بابائی،۱۷۴:۱۳۸۹).
۱-۱-۱-۱-۷ مهارت حل مساله
تشخیص و کاربرد دانش و مهارت‌هایی که منجر به پاسخ درست یادگیرنده به موقعیت یا رسیدن او به هدف موردنظرش می‌شود، را مهارت حل مساله گویند. در محیط یادگیری الکترونیکی یادگیرنده به دلیل سهولت دسترسی به منابع اطلاعاتی گوناگون و ملاحظه نظرات مختلف در تالارها و سایر ابزارهای اجتماعی با نظرات و ایده‌های گوناگون درباره یک موضوع یا مساله روبرو می‌شود، لیکن برخی از نظرات و دیدگاه‌هایی که در منابع مختلف مطرح می‌شود، ممکن است با یکدیگر همخوانی نداشته و در مواقعی نیز با هم متناقض باشند. از این رو یادگیرنده باید با در کنار هم قرار دادن اطلاعات جمع آوری شده متناسب با مساله راه حل یا راه حل ها را ارائه کند(سراجی و عطاران،۳۳۲:۱۳۹۰). در آموزش مجازی یادگیری مشارکتی و همکاری به عنوان یک عملکرد حیاتی است که مبتنی بر حل مسئله می‌باشد و از طریق تأمل در تجارب دانشجویان ، فعل و انفعالاتی که در آن رخ می‌دهد به عنوان یک روشی ایده‌آل محسوب می‌شود و یادگیرندگان برای حل مسائل در یک وضعیت خاص قرار می‌گیرند. درس با یک مسئله شروع می‌شود و دانشجویان مسئول بررسی مسئله، طراحی و پیدا کردن راه حل هستند. حل مسئله فراگیر محور است و در آن فراگیران یک هدف مشترک دارند و از طریق تعامل و تأمل در تجارب خود برای حل مسائل همکاری می‌کنند(چویه[۵]،۲۰۱۰).
۱-۱-۱-۱-۸ مهارت تفکر انتقادی
مهارت تفکر مستدل و تیزبینانه درباره اینکه فرد چه چیزی را باور کند و چه اعمالی را انجام دهد، تفکر انتقادی گویند. تفکر انتقادی توانایی است برای موفقیت تحصیلی در آموزش عالی. بنابراین به عنوان مهارتی فعال می‌باشد برای تفسیر و ارزیابی مشاهدات ، ارتباطات و اطلاعات و استدلال آنها(کوجاکاریو و باتنارو[۶]،۲۰۱۴). تفکر در نتیجه‌ی فعالیت تیمی در فرایند یادگیری و یا محتوای برنامه درسی، از نشانه‌های آموزش درون شبکه‌ای است. دانشجوی مجازی از طریق سئوالات مستقیم تشویق به تفکر می‌شود. همچنین فضای یادگیری باید به گونه‌ای مهیا گردد که اجازه‌ی تفکر در جنبه‌های گوناگون آموزش درون شبکه‌ای را بدهد. برای اینکه یادگیرندگان اندیشمندی منتقد شوند باید به موارد زیر توجه کنند:
- وضوح: یادگیرنده باید در مورد عقاید خود و نحوه‌ی بیان آنها صراحت داشته باشد.
- ثبات: باید در رفتار و تفکر خود ثبات داشته باشند.
- صراحت: باید خود را در اختیار فرایند یادگیری قرار داده و در جستجوی یادگیری در هر زمان و مکان باشد.
- ارزشیابی: باید بینشی فراتر از سطحی نگری داشته، به ارزشیابی مواد درسی پرداخته و با بهره گرفتن از تجارب زندگی به عنوان راهنما، آنها را تجزیه و تحلیل کند.
- ارتباط: باید توانایی بیان ایده‌های خود را داشته، به گونه‌ای که دیگران آنها را بفهمند.
- دارا بودن الگوی رفتاری خاص: باید روشن و مشخص عمل کرده و بر بازخورد و ارتباطات تأکید کند.
- در دسترس بودن: باید قابل دسترس بوده و افکار خود را در معرض بحث قرار دهد، حتی اگر متفاوت از افکار دیگران باشد.
- انعطاف پذیری: باید دیدی باز نسبت به عقاید جدید داشته باشد و در خصوص راه‌های جدید انجام کار با تنگ نظری برخورد نکند.
- شهامت ریسک پذیری: باید برای ابراز عقاید خود و ارائه بازخورد به دیگران شهامت داشته باشند. همچنین برای تشویق مهارتهای تفکر انتقادی در کلاسهای مجازی باید مواردی را مورد توجه قرار داد از جمله:
- دانشجویان را تشویق به یافتن قیاس و انواع دیگر روابط بین اطلاعات مختلف در بحث‌ها و مواد خواندنی درس کنند.
- مسائلی یا مواردی ارائه شوند که دانشجویان با آنها کار می‌کنند و آنها را تشویق به یافتن و ارزشیابی راه حل های جایگزین برای آن مسائل کنند.
- تعامل را ارتقاء بخشند، بحث به دانشجویان کمک می‌کند تا به موضوعات از نقطه نظرهای مختلف نگاه کنند.
- از پرسشهای باز پاسخ[۷] که باعث تشویق تفکر و تخیل می‌شود، بهره جویند.
- از ماهیت غیر همزمان محیط مجازی برای ارتقای تفکر و تجزیه و تحلیل استفاده کنند(پالوف و پرات،۲۵۷:۱۳۸۴).
در محیط یادگیری الکترونیکی یادگیرندگان با استفاده ازموتورهای جستجو به منابع و اطلاعات گوناگون دست می‌یابند. لیکن برای بررسی میزان اعتبار، صحت و سقم و سودمندی آن باید اطلاعات به دست آمده را به دقت و تیزبینی مورد بررسی مجدد قرار دهند.
۱-۱-۱-۱-۹ مهارت پرسشگری
پرسشها بر اساس عمق و اهداف انواع مختلف دارند. انواع پرسشها را می‌توان به شش دسته تقسیم کرد؛ پرسشهای روشن ساز و تصریح کننده، پرسشهای باز و وسیع، پرسشهای زنجیره‌ای، پرسشهای فرضیه‌ای، پرسشهای استنتاجی و پرسش‌هایی که به ارائه شواهد و مدارک بیشتر نیاز دارند. بر اساس این تقسیم‌بندی بین نحوه طرح سوال و پاسخ مورد انتظار تناسبی وجود دارد. در محیط یادگیری الکترونیکی یادگیرنده برای شرکت در بحث‌های همزمان و ناهمزمان باید بتواند متناسب با نیازها و چالش‌های ذهنی خود پرسشهای خود را طرح کند(سراجی و عطاران،۳۳۳:۱۳۹۰).
۱-۱-۱-۱-۱۰ مهارت به کارگیری شیوه‌های مطالعه و یادگیری
راهبردهای مطالعه و یادگیری به هر گونه رفتار، اندیشه یا تدبیری گفته می‌شود که یادگیرنده در حین یادگیری به منظور سازماندهی، ذخیره و استفاده بهتر از اطلاعات آنها را به کار می‌گیرد. برخی از شیوه‌های موثر برای مطالعه و یادگیری عبارتند از؛ استفاده از واسطه‌ها، تصویرسازی ذهنی، تکرار مطالب یادگیری، آهنگ دار کردن یا قافیهمند ساختن مطالب یادگیری، انتخاب نکات مهم و کلیدی، برجسته‌سازی مطالب مهم، حاشیه نویسی و علامتگذاری، سرواژه درست کردن، یادداشت برداری، یادداشت سازی، دسته بندی مطالب متنی در قالب اطلاعات متنی دیگر و به شیوه جدید، تبدیل مطالب متنی، صوتی و تصویری به شکل ارائه‌های دیگر. در محیط یادگیری الکترونیکی محتوای آموزشی به صورت خودآموز و در قالب فایل‌های چند رسانه‌ای و پیوندهای مرتبط به یادگیرنده ارائه می‌شود.
سالیسبوری۱۹۹۶، توصیه کرده است به دانشجویان اجازه بدهید تا از نقش ظروف غیرفعال دریافت کنندۀ اطلاعات به کارکنان فعال اطلاعات مبدل شوند. یعنی به عبارت دیگر دانشجویان می‌توانند به اطلاعات متناسب دست یابند و آن را در گزارش‌های خود به کار برند، نتیجه گیری کنند و مسائل را حل کنند. در تدریس سنتی، معلم رهبری یادگیری را بر عهده دارد و بر فرایندها تأکید می‌شود. در حالی که در تدریس برخط یادگیرنده بیشتر خود راهبری را بر عهده دارد و هنگامی که با یاری معلم، یادگیرندگان خودراهبر می‌توانند ظرفیت یادگیری و چگونگی آن را در خود گسترش دهند آن‌گاه پویایی یادگیری را درک می‌کنند(بروور و استوت،۷۴:۱۳۸۲).
۱-۱-۱-۱-۱۱ مهارت فراشناختی
به دانش و آگاهی فرد درباره ضعف و قوت‌های شناختی و تلاش برای رفع یا ارتقای آنها مهارت فراشناختی گفته می‌شود. از این رو مهارت‌هایی مانند برنامه‌ریزی و تعیین هدف مطالعه، پیش‌بینی و تعیین دقیق زمان مطالعه، خودکنترلی و نظارت بر میزان پیشرفت و خودنظم دهی را می‌توان به عنوان مهارتهای فراشناختی در یادگیری در نظر گرفت. راهبردهای مطالعه و یادگیری «شناختی و فراشناختی» ، روشها و راهبردهای مناسب برای مطالعه، چگونگی یادگیری، استفاده صحیح از فرایندهای یادگیری و پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان سنین و مقاطع تحصیلی مختلف هستند که در برنامۀ درسی آنها گنجانده شده‌اند(کدیور،۱۸۶:۱۳۸۴).
فراشناخت به معنای آگاهی یادگیرنده ازدانش و توانایی خود است (لونگیستون[۹]، ۱۹۹۷). همچنین به ارائه دانش، آگاهی و استراتژی برای ارزیابی انتقادی در فرایند یادگیری اشاره می‌کند و در سه بعد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد: دانش فراشناختی، نظارت فراشناختی و خود تنظیمی(آکیول و گاریسون،۲۰۱۱). یادگیری خود تنظیمی، اشاره به تلاش ارادی دانش‌آموزان برای مدیریت مستقیم و کنترل کارهای پیچیده یادگیری دارد. فعالیت‌های یادگیری در یادگیرندگان خودتنظیم از طریق یک سری باورهای مربوط به کار و محیط و تماس گروهی و جمعی ، راهبردهای شناختی و فعالیت‌های علمی در نظر گرفته می‌شود. یادگیری خودتنظیم یک رویکرد هدفمند و سازگار با محیط است و دانش‌آموزان باید در هر دو ترکیب داخلی(نظارت بر خود) و خارجی(بازخورد معلم) تسلط یابند(کافمن، زهو و یانگ،۲۰۱۱). خودتنظیمی یک فرایند کنش گرایانه است که به یادگیرنده در جهت کسب مهارتهای آکادمیک از قبیل تنظیم اهداف، انتخاب و جایگزینی استراتژی‌ها و کنترل اثربخشی خود کمک می کند(فن،۲۰۱۰).
۱-۱-۱-۱-۱۲ مهارت خودرهیابی
مجموعه مهارت‌هایی که فرد با بهره گرفتن از آن نیازهای یادگیری خود را تشخیص داده، مسئولیت فرایند یادگیری را بر عهده می‌گیرد و با انگیزش درونی خود آن را پیگیری می‌کند، مهارت خودرهیابی گفته می‌شود. بنابراین مهارت خودرهیابی را می‌توان شامل سه خرده مهارت تشخیص نیازهای یادگیری، مسئولیت پذیری در یادگیری و خودانگیختگی دانست. آمادگی برای خودراهبری در یادگیری به عنوان یک رفتاری در یادگیری است که به دانشجویان اجازه می‌دهد برای ادامه یادگیری به ابتکارات خود متکی باشند. ما در عصر دانش زندگی می‌کنیم، عملکرد مؤثر در چنین جامعه‌ای نیازمند سرمایه کافی اجتماعی و مهارتهای قرن بیست و یک می‌باشد که از جمله این مهارت ها آمادگی یادگیری خود راهبر است. مزایای استفاده از خود راهبری در یادگیری عبارتند از: افزایش انتخاب، اعتماد به نفس، انگیزه و توسعه مهارتهای لازم برای یادگیری مادام‌العمر. در فرایند یادگیری خود راهبر فراگیران باید به گسترش توانایی‌هایشان در ارزیابی کمبودهای دانش خود تشویق شوند و سپس با جستجو در منابع مرتبط به کمبودهای دانش خود رسیدگی کنند. آن ها ممکن است از دانش خود، از منابع دردسترس و یا قضاوت آگاهانه برای انتخاب راه حل های مشکل استفاده کنند. یادگیری خودراهبری به صورت درجه‌ای از برخورداری فرد از نگرش‌ها، توانایی‌ها و ویژگیهای شخصیتی که برای یادگیری خودراهبر لازم است تعریف می‌شود(کارشکی، محمدزاده قصر، تقی زاده کرمان، گراوند، ۱۳۹۱).
یادگیری خودراهبر دارای چهار زیرمجموعه است که برای کسب شایستگی‌های لازم در هدایت آموزشی خود باید شامل : مهارت در تشخیص نیازهای یادگیری، تدوین اهداف آموزشی، شناسایی منابع انسانی و مادی برای یادگیری و ارزیابی نتایج آموزش باشند(بایلی و کارد، ۲۰۰۹). خودراهبری با قابلیت‌های برانگیزاننده تکنولوژی اطلاعات ، برای همگان زمینه خود‌آموزی را فراهم می‌کند که این فرایند برای فراگیران نیز فراهم می‌گردد. در فرهنگ خودراهبری ، فراگیر شخصاً زمان مناسب یادگیری را انتخاب می‌کند، هزینه‌ها و مزایای روشهای مختلف را ارزیابی و با اهداف خود مقایسه می‌کند(محمدی،۴۳۵:۱۳۸۶).
۱-۱-۱-۱-۱۳ مسئولیت پذیری
آموزش مجازی وسایلی را در اختیار یادگیرنده می‌گذارد که به تقویت مسئولیت پذیری یادگیرنده کمک می‌کند. مسئولیت پذیری شامل تعیین اهداف و معیارهای شخصی یادگیرنده می‌باشد. این امر از طرق مختلف قابل حصول است، مانند تصمیم گرفتن برای دست یابی به معیاری که یادگیرنده را برای انجام کاری خاص توانمند می‌سازد. در مسئولیت پذیری ساختار و استانداردهای دوره(مانند جایگزین‌ها)؛ شرایط دوره(چه کسی و طی چه شرایطی می‌تواند مواعید مقرر را تمدید نماید)؛ شرایط ارزیابی(نمره قبولی، روشهای ارزیابی، ایجادتوازن میان ارزیابی مداوم و آزمون) و زمان‌های مقرر در نظر گرفته می‌شوند(کلارک،۱۴۹:۱۳۹۱).
۱-۱-۱-۱-۱۴ خود ارزیابی
راه‌های بسیاری برای ارزیابی پیشرفت یادگیرنده وجود دارد. بعضی از آن ها رسمی هستند(نمره ای که یادگیرنده کسب می‌کند)، اما برخی دیگر کاملاً غیر رسمی(میزان فهم یادگیرنده با سایر یادگیرندگان مقایسه می‌شود) می‌باشند. در خود ارزیابی باید به مواردی توجه شود از جمله:
کارپوشه
روشی که در ارزیابی یادگیرندگان کاربرد زیادی دارد و شامل گردآوری مستنداتی است که مهارت‌ها، درک و قابلیت‌های یادگیرنده را در مورد موضوعی خاص نشان می‌دهد.
آزمایش‌های مجازی
توانایی ایجاد محیطی الکترونیکی برای یادگیرندگان به منظور تحقیق، آزمایش و انجام تکالیف، موقعیتی است که در دوره‌های یادگیری الکترونیکی از آن بهره‌مند می‌شویم. موارد کاربردی که یادگیرندگان بدون پرداخت هزینه‌های آزمایشگاهی و در شرایطی کاملاً ایمن می‌توانند به آزمون و خطا بپردازند و این توانمندی از طریق یادگیری الکترونیکی در اختیارشان قرار گرفته است.
ارزیابی رسمی
دانشگاه، کارفرما یا مجموعه تأیید صلاحیت کننده می‌توانند تمامی روشهای رسمی خودارزیابی بررسی شده را برای ارزیابی‌های رسمی تر نیز به کار ببرند. همچنین روشهای ارزیابی دیگری که یادگیرنده ممکن است با آن مواجه شود: کنفرانس‌های دیداری و شنیداری(یادگیرندگان ممکن است از لحاظ مکانی از هم فاصله داشته باشند اما می‌توانند از طریق یک کنفرانس ویدئویی با یکدیگر در ارتباط باشند)، کنترل یا نظارت از راه دور (بخشی از دوره‌های فنی است که از طریق آن یادگیرنده در حین انجام تکالیف مورد مشاهده قرار می‌گیرد). این روش بر پیشرفت یادگیرندگان نظارت دارد و یادگیرنده را در انجام تکلیف یاری می‌دهد و راهنماییهای لازم را ارائه می‌دهد(همان،۱۵۸).
۱-۱-۱-۱-۱۵ مهارت برقراری ارتباط همزمان و ناهمزمان
محیط یادگیری الکترونیکی از لحاظ فراهم سازی امکان ارتباط همزمان و ناهمزمان فرصتهای یادگیری بیشتری را برای یادگیرندگان فراهم می‌سازد. لیکن به دلایلی همچون؛ نبود زمان کافی و دوری طرفین ارتباطی از یکدیگر در ارتباط‌های الکترونیکی همزمان، یادگیرندگان باید از مهارتهای گوناگونی مانند؛ ادای واضح کلمات و بیان روشن و صریح برخوردار باشند. همچنین در ارتباط‌های الکترونیکی ناهمزمان یادگیرندگان به دلایلی مانند؛ نبود علائم ارتباطی غیرکلامی، ناشناسی و دوری طرفین ارتباطی از یکدیگر به مهارتهای گوناگونی مانند؛ مهارت نوشتاری، استفاده بهینه از فرصت تامل و سعه صدر نیاز دارند. با توجه به این ویژگیها می‌توان استنباط کرد که یادگیرنده الکترونیکی برای موفقیت در این محیط به مهارت‌هایی نیاز دارد که ممکن است در محیط یادگیری حضوری چندان مهم و تاثیر گذار نباشند.
مجموعه این امکانات فرصت‌هایی را برای یادگیرنده فراهم می‌آورد که او می‌تواند در هر زمان متناسب با تعهدات شغلی و خانوادگی خود به دوره آموزشی و برنامه درسی دسترسی پیدا کند. امکان دسترسی به ابزارها، هر زمانی بودن و وجود قالب‌های مختلف محتوایی در این محیط، یادگیرنده را در موقعیت انتخاب‌های گوناگون قرار می‌دهد. در این محیط یادگیرنده با بهره گرفتن از ابزارهای مختلف می‌تواند به صورت همزمان و ناهمزمان با همکلاسان، معلم و افراد دیگر ارتباط برقرار کند.
رضایت از یادگیری الکترونیکی سطحی از عملکرد سامانه یادگیری الکترونیکی است که کاربران پس از استفاده از آن مشاهده می‌کنند. رضایت دانشجویان در محیط آموزش مجازی به عوامل ارتباطات و تعامل، بازخورد، آماده‌سازی و دسترسی به زمینه‌هایی برای روش های تدریس و کسب دانش و تشویق را شامل می‌شود. در محیط‌های آموزش مجازی برای یک استاد خوب، داشتن تجهیزات قابل اعتماد بسیار مهم است و برای دانشجویان نیز باید شرایط و فرصت‌هایی فراهم شود تا در بحث‌ها و دوره‌های آنلاین مشارکت کنند(آن، شین و لیم[۱۵]،۲۰۰۹). لچر و نوس در رضایت تحصیلی هشت عامل را مؤثر می‌داند که عبارتند از: اعتماد به نفس، رضایت از برنامه‌های درسی، آموزشی و کلاس‌ها، رضایت از کیفیت تدریس و مواد درسی، رضایت از فعالیت‌های فوق برنامه و فرصتهای شغلی، رضایت از کیفیت و ارائه بازخورد توسط اساتید، رضایت از میزان تسهیلات و رضایت از کیفیت و تعاملات و مشارکت دانشجویان. دو بعد رضایت از کیفیت محتوای درسی و مشارکت دانشجویان دارای کمترین تأثیر و اعتماد به نفس، فعالیت‌های فوق برنامه، فرصتهای شغلی و کیفیت تدریس دارای بیشترین تأثیر بر رضایت تحصیلی دانشجویان می‌باشند(لچر،۲۰۱۰). رضایت باعث برانگیخته شدن علاقه و تمایل بیشتر به جستجو و کنجکاوی، کشف ایده‌های نوین و گسترش باور و اندیشه و عمل می‌گردد. عواطفی مثل تنفر، افسردگی، ترس و خشم از شرایط نامطلوب، امکانات آموزشی و محیط نامطلوب باعث کاهش انگیزه و رضایت تحصیلی می‌گردد(اکمن و فریسن،۱۹۸۶).
بررسی رضایت دانشجو در افزایش آگاهی از فرایند آموزشی و کیفیت آن مفید بوده و گویای توجه و علاقه دانشجویان به یادگیری و آموزش است. عوامل فردی و محیطی می‌تواند رضایت از تحصیل و پیشرفت دانشجو را تحت تأثیر قرار دهد. فرهنگ و جو مؤسسه از عوامل محیطی است که می‌تواند روی رضایت از تحصیل اثر بگذارد. از سوی دیگر جو یادگیری و آموزش از جمله محتوی دوره، روش و شیوه‌های تدریس، بازخورد، حمایت‌ها و شیوه‌های ارزشیابی می‌تواند رضایت دانشجو را متأثر سازد. علاوه بر این کل برنامه آموزشی، تیم آموزش و سیستم مدیریت دانشگاه از عواملی است که رضایت یادگیرنده را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. ویژگیهای فردی نظیر جنس، قومیت، ناتوانی، سن و اهداف و انتظارات فردی در ایجاد رضایتمندی دانشجو می‌تواند نقش مهمی داشته باشد(ادراکی ،رامبد و عبدلی ،۱۳۹۰). رضایتمندی دانشجویان از سیستم‌های آموزش الکترونیکی با عواملی نظیر محتوای درسی، نوع و قالب محتوا، تعداد اعضای کلاس، سودمندی درک شده، کیفیت ارتباطات، دانش منتقل شده همبستگی بالایی دارد و نیز به نوبه خود از خودکارآمدی دانشجو، موفقیت‌های پیشین وی، بازخوردهای اساتید، دانش و مهارتهای کامپیوتری تأثیر چشمگیری می‌پذیرد(اخگر، ناصرزاده، طباطبایی،۱۳۹۰).
به طور کلی می‌توان گفت رضایت دانشجویان از یک سامانه یادگیری الکترونیکی، عامل مهم در تعیین تمایل آنان به ادامه به کارگیری سامانه است که هشت عامل به نام‌های خودتوانی اینترنتی یادگیرنده، پاسخگویی به موقع مدرس، انعطاف پذیری و کیفیت دوره یادگیری الکترونیکی، کیفیت فناوری، سودمندی سامانه، سهولت استفاده از سامانه و تنوع در ارزیابی مورد بحث قرار می‌گیرند.
[۱]. Nikolz
[۲]. E-learning Persistence Model(e-LPM)
[۳]. Franco, S.M. Z.F. Lopez , M. F. Velicia, M. F.
[۴]. Hypermedia
- ۱٫ Chuyeh
[۶] . V.Cojcariu & C. Butnaru
[۷]. Open ended questions
[۸]. Salisbury
[۹]. J.Livingston
[۱۰]. Z.Akyol &D. Garrison
[۱۱]. Self-regulated Learning(SRL)
[۱۲] .D.Kauffman ,R.Zhao & R.Yang
[۱۳]. H.P,Phan
[۱۴]. C. Bailey & K. Card
[۱۵] .H. An, S.Shin & K.Lim
[۱۶]. D. Letcher & J. Neves
[۱۷]. P. Ekman & W.Freisen
